Η κλιματική αλλαγή είναι μια από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες προκλήσεις του εικοστού πρώτου αιώνα. Οι επιπτώσεις της ποικίλλουν μεταξύ περιοχών, γενεών, ηλικίας, τάξεων, εισοδηματικών ομάδων και φύλου. Με βάση τα ευρήματα της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), είναι προφανές ότι οι άνθρωποι που είναι ήδη πιο ευάλωτοι και περιθωριοποιημένοι θα βιώσουν επίσης τις μεγαλύτερες επιπτώσεις. Οι φτωχοί, κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, αναμένεται να επηρεαστούν δυσανάλογα και κατά συνέπεια να έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη στρατηγικών προσαρμογής ενόψει της κλιματικής μεταβλητότητας και αλλαγής. Τόσο οι γυναίκες όσο και οι άνδρες που εργάζονται σε τομείς φυσικών πόρων, όπως η γεωργία, είναι πιθανό να επηρεαστούν. Ωστόσο, ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής όσο αφορά στο φύλο δεν είναι ο ίδιος.
Οι γυναίκες θεωρούνται όλο και περισσότερο ως πιο ευάλωτες από τους άνδρες στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, κυρίως επειδή αντιπροσωπεύουν την πλειοψηφία των φτωχών του κόσμου και αναλογικά εξαρτώνται περισσότερο από απειλούμενους φυσικούς πόρους. Η διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών μπορεί επίσης να φανεί στους διαφορετικούς τους ρόλους, τις ευθύνες, τη λήψη αποφάσεων, την πρόσβαση στη γη και τους φυσικούς πόρους, τις ευκαιρίες και τις ανάγκες που κατέχουν και τα δύο φύλα. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι γυναίκες έχουν λιγότερη πρόσβαση από τους άνδρες σε πόρους όπως π. ως γη, γεωργικές εισροές, δομές λήψης αποφάσεων, τεχνολογία, εκπαίδευση και υπηρεσίες επέκτασης που θα ενίσχυαν την ικανότητα τους να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή.
Γιατί οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες
Η ευαλωτότητα των γυναικών στην κλιματική αλλαγή πηγάζει από διάφορους παράγοντες:
- κοινωνικούς
- οικονομικούς και
- πολιτιστικούς
Το εβδομήντα τοις εκατό των 1,3 δισεκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες φτώχειας είναι γυναίκες. Στις αστικές περιοχές, το 40 τοις εκατό των φτωχότερων νοικοκυριών έχουν επικεφαλής γυναίκες. Οι γυναίκες κυριαρχούν στην παγκόσμια παραγωγή τροφίμων (50-80 τοις εκατό), αλλά κατέχουν λιγότερο από το 10 τοις εκατό της γης.
Οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν ένα υψηλό ποσοστό φτωχών κοινοτήτων που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τους τοπικούς φυσικούς πόρους για τη διαβίωσή τους, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές όπου επωμίζονται τη μεγαλύτερη ευθύνη για την παροχή νερού και ενέργειας των νοικοκυριών για μαγείρεμα και θέρμανση, καθώς και για την επισιτιστική ασφάλεια. Στην Εγγύς Ανατολή, οι γυναίκες συνεισφέρουν έως και το 50 τοις εκατό του γεωργικού εργατικού δυναμικού. Είναι κυρίως υπεύθυνες για τις πιο χρονοβόρες και απαιτητικές εργασίες που εκτελούνται με το χέρι ή με τη χρήση απλών εργαλείων. Στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, ο αγροτικός πληθυσμός μειώνεται τις τελευταίες δεκαετίες. Οι γυναίκες ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία επιβίωσης, ιδιαίτερα την κηπουρική, και την εκτροφή μικρών ζώων για οικιακή κατανάλωση.
Οι γυναίκες έχουν περιορισμένη πρόσβαση και έλεγχο περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών. έχουν αμελητέα συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων και δεν συμμετέχουν στη διανομή των οφελών της περιβαλλοντικής διαχείρισης. Κατά συνέπεια, οι γυναίκες είναι λιγότερο ικανές να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή.
Σε ακραίες καιρικές συνθήκες, όπως ξηρασίες και πλημμύρες, οι γυναίκες τείνουν να εργάζονται περισσότερο για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Αυτό αφήνει λιγότερο χρόνο στις γυναίκες για πρόσβαση σε κατάρτιση και εκπαίδευση, ανάπτυξη δεξιοτήτων ή απόκτηση εισοδήματος. Στην Αφρική, τα ποσοστά αναλφαβητισμού των γυναικών ήταν πάνω από 55 τοις εκατό το 2000, σε σύγκριση με 41 τοις εκατό για τους άνδρες. Σε συνδυασμό με την αδυναμία πρόσβασης σε πόρους και διαδικασίες λήψης αποφάσεων, η περιορισμένη κινητικότητα τοποθετεί τις γυναίκες εκεί όπου επηρεάζονται δυσανάλογα από την κλιματική αλλαγή.
Σε πολλές κοινωνίες, οι κοινωνικο-πολιτιστικοί κανόνες και οι ευθύνες παιδικής μέριμνας εμποδίζουν τις γυναίκες να μεταναστεύσουν ή να αναζητήσουν καταφύγιο σε άλλα μέρη ή να εργαστούν όταν πλησιάζει μια καταστροφή. Μια τέτοια κατάσταση είναι πιθανό να επιβαρύνει περισσότερο τις γυναίκες, όπως το να ταξιδεύουν περισσότερο για να βρουν πόσιμο νερό και ξύλα για καύσιμα. Οι γυναίκες, σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες υποφέρουν από ανισότητες μεταξύ των φύλων σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την πολιτική και οικονομική κατάσταση, την ιδιοκτησία γης, τις συνθήκες στέγασης, την έκθεση στη βία, την εκπαίδευση και την υγεία. Η κλιματική αλλαγή θα αποτελέσει πρόσθετο στρεσογόνο παράγοντα που θα επιδεινώσει την ευαλωτότητα των γυναικών. Είναι ευρέως γνωστό ότι κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν αυξημένη ενδοοικογενειακή βία, σεξουαλικό εκφοβισμό, εμπορία ανθρώπων και βιασμό.
Μια νέα έκθεση που δημοσιεύτηκε στη Διάσκεψη της Βόννης για την Κλιματική Αλλαγή στις 10 Ιουνίου του 2022 εξήγησε αναλυτικά γιατί οι γυναίκες συχνά βιώνουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής διαφορετικά από τους άνδρες, ενώ τονίζει τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι γυναίκες στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η έκθεση προετοιμάστηκε από τον ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή και συνέθεσε πληροφορίες που υποβλήθηκαν από Μέρη, Οργανισμούς και ερευνητικές κοινότητές. Παρουσιάστηκε στους αντιπροσώπους του συνεδρίου για να τους υπενθυμίσει ότι ενώ η κλιματική αλλαγή επηρεάζει όλους, δεν επηρεάζει όλους εξίσου με τον ίδιο τρόπο. «Οι κλιματικές επιπτώσεις, ειδικά τα ακραία καιρικά φαινόμενα, επηρεάζουν τους ρόλους των γυναικών και των ανδρών σε όλο τον κόσμο, ιδιαίτερα στις αγροτικές περιοχές», δήλωσε η επικεφαλής της ομάδας φύλου στο UN Climate Change.
Σε ορισμένες αφρικανικές χώρες, για παράδειγμα, πολλοί άνδρες μεταναστεύουν από αγροτικές σε αστικές περιοχές για να βρουν εργασία, μια τάση που οφείλεται σε ακραία καιρικά φαινόμενα, αφήνοντας πίσω τις γυναίκες υπεύθυνες για τη γη και το νοικοκυριό, αλλά όχι απαραίτητα με τα αντίστοιχα νόμιμα δικαιώματα ή την κοινωνική εξουσία να το πράξουν. Η αύξηση της βίας λόγω φύλου μετά από καταστροφές που προκαλούνται από το κλίμα αναφέρθηκε σε όλες τις υποβολές. Σύμφωνα με την υποβολή του Κέντρου για τη Διακυβέρνηση του Τομέα Ασφάλειας της Γενεύης, η βία με βάση το φύλο επικρατεί σε περιοχές συγκρούσεων που κινδυνεύουν επίσης περισσότερο από ακραία καιρικά φαινόμενα. Για παράδειγμα, οι γυναίκες και τα κορίτσια στην Κολομβία, το Μάλι και την Υεμένη κινδυνεύουν ιδιαίτερα να βιώσουν βία λόγω φύλου λόγω του συνδυασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, της υποβάθμισης του περιβάλλοντος και των συγκρούσεων. Ο γάμος παιδιών, έχει παρατηρηθεί σε διάφορες κοινότητες ως μέσο αντιμετώπισης σε περίπτωση καταστροφής. Στο Μπαγκλαντές, την Αιθιοπία και την Κένυα, για παράδειγμα, ο παιδικός γάμος είναι ένας τρόπος για να εξασφαλιστούν κεφάλαια ή περιουσιακά στοιχεία και να ανακτηθούν οι απώλειες που υπέστησαν λόγω καταστροφών που σχετίζονται με το κλίμα, όπως η ξηρασία, οι επαναλαμβανόμενες πλημμύρες και οι πιο έντονες καταιγίδες.
Όλες οι υποβολές σημείωσαν ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω της κλιματικής αλλαγής επηρεάζουν δυσανάλογα τις γυναίκες και τα κορίτσια και την ικανότητά τους να εκτελούν τις καθημερινές τους εργασίες, γεγονός που εξηγεί εν μέρει γιατί ορισμένα κορίτσια αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το σχολείο. Οι εργασίες συλλογής καυσόξυλων και νερού σε ορισμένες χώρες, που παραδοσιακά ανήκουν σε γυναίκες και κορίτσια, επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, οι οποίες αναγκάζουν τις γυναίκες και τα κορίτσια να ταξιδέψουν πιο μακριά από τα σπίτια τους για να ολοκληρώσουν τις εργασίες και να εξασφαλίσουν τις οικογένειες τους.
Ο κόσμος απλά δεν μπορεί να επιτύχει τους κεντρικούς στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού για τον περιορισμό της παγκόσμιας μέσης αύξησης της θερμοκρασίας στους 1,5 βαθμούς Κελσίου, εκτός εάν όλη η ανθρωπότητα εμπλακεί στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Η έκθεση που δημοσιεύτηκε στη Διάσκεψη της Βόννης για την Κλιματική Αλλαγή υπογράμμισε πώς οι γυναίκες είναι παράγοντες αλλαγής. Όταν έχουν ίση πρόσβαση σε ευκαιρίες λήψης αποφάσεων, λαμβάνουν πιο βιώσιμες αποφάσεις, για παράδειγμα, βελτιωμένα ποσοστά φοίτησης στα παιδιά τους, αυξημένη επισιτιστική ασφάλεια, πιο οικολογικά πρότυπα κινητικότητας και μειωμένη ζήτηση ενέργειας.
Επιπλέον, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα ευκαιρίες για τις γυναίκες να έχουν πρόσβαση σε περισσότερους πόρους και να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων λόγω της αλλαγής των κανόνων του φύλου, γι’ αυτό είναι ζωτικής σημασίας η υιοθέτηση μιας προσέγγισης που ανταποκρίνεται με βάση το φύλο και θα βοηθήσει στην σωστή και ίση ανάπτυξη της κλιματικής πολιτικής. Επιπλέον, έχει αποδειχθεί ότι η διακυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς, που προωθείται από διεθνείς φορείς και εθνικές κυβερνήσεις, μπορεί να οδηγήσει σε μακροχρόνιες και αποτελεσματικές πολιτικές ανθεκτικότητας στο κλίμα που οδηγούν σε βελτιωμένη κοινωνική ισότητα γενικά, και ειδικότερα στην ισότητα των φύλων, μέσω της ένταξης περισσότερων γυναικών και περιθωριοποιημένες ομάδες στη λήψη αποφάσεων.
