Υπογράφει η Μαριαννά Τσαμή
Υπάρχει σύνδρομο της Στοκχόλμης στις ερωτικές σχέσεις;
Ονομαστικά, το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης» μας παραπέμπει στη Σουηδία, και αυτό
γιατί εκεί αρχικά παρατηρήθηκε το συγκεκριμένο ψυχολογικό φαινόμενο.
Το όνομα του συγκεκριμένου συνδρόμου χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1973, από τον ψυχίατρο-εγκληματολόγο Nils Bejerot και αφορούσε ένα πραγματικό γεγονός, μια ληστεία σε τράπεζα της Στοκχόλμης στη Σουηδία. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, οι ληστές κράτησαν για έξι μέρες σε ομηρία τους εργαζόμενους της συγκεκριμένης τράπεζας.
Το περίεργο της υπόθεσης που εξέπληξε το ευρύ κοινό ήταν ότι οι όμηροι μέσα σε
αυτό το χρονικό διάστημα ανέπτυξαν θετικά συναισθήματα για τους ληστές. Η
θετική συμπεριφορά και η αφοσίωση των ομήρων απέναντι στους ληστές ήταν σε
τέτοια έκταση, που αντιστάθηκαν κατά την απελευθέρωσή τους, υπερασπίζοντάς
τους.
Έφτασαν, δε, στο σημείο να μαζεύουν χρήματα για τη νομική υπεράσπιση των
θυτών (ληστών).Σύμφωνα με τα ευρήματα επιστημονικών μελετών, 27% των θυμάτων απαγωγής αναπτύσσουν συμπάθεια, προς τον απαγωγέα τους. Όπως στην περίπτωση της Patty Hearst , κόρης ευκατάστατης οικονομικά οικογένειας, η οποία σε ηλικία 19 ετών απήχθη από τρομοκρατική ομάδα.
Μετά από δυο μήνες σε αιχμαλωσία, άλλαξε το όνομα της σε «Τάνια» και
συμμετείχε σε τραπεζική ληστεία μαζί με τους απαγωγείς της.
Κάποιοι λένε ότι συμπάθησε τους απαγωγείς της και ότι ερωτεύτηκε έναν από
αυτούς. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις το θύμα δεν διανοείται να δραπετεύσει.
Οι ομάδες, όμως, ανθρώπων, στις οποίες παρατηρείται το «σύνδρομο της
Στοκχόλμης», όπως ονομάστηκε από τους ψυχολόγους αυτό το συναισθηματικό
δέσιμο μεταξύ εξουσιαστή και εξουσιαζόμενου, περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων
θύματα αιμομιξίας ή trafficking, φυλακισμένους πολέμου, κακοποίηση παιδιών ή
γυναικών κ.ά.
Σε πιο απλό επίπεδο, χρησιμοποιώντας ένα παράδειγμα από την καθημερινότητα, θα αναφερθώ σε φράσεις που ίσως έχετε ακούσει και εσείς στον περίγυρό σας:
«Aκούγεται τρελό, αλλά όσο και να με πλήγωσε, τον έχω ανάγκη στη ζωή μου»,
«Παρότι μου δηλητηρίασε τα καλύτερά μου χρόνια, δεν μπορώ να χωρίσω ή μου
λείπει πολύ», «οι βρισιές και το ξύλο μάτωσαν την ψυχή μου, αλλά τον αγαπώ
ακόμη» κ.ά..
Μπορεί όμως το σύνδρομο της Στοκχόλμης να υπάρξει στις ερωτικές σχέσεις;
Συναισθηματική αποστασιοποίηση από το βαθύτερο «εγώ», τοξική αγάπη,
εξάρτηση: αυτό θα μπορούσε να χαρακτηρίσει το τρίπτυχο των εθιστικών
διαπροσωπικών σχέσεων.
Σχέσεις δηλαδή που δραπετεύουν από τα πλαίσια της υγιούς έκφρασης της αγάπης
και της οικειότητας και εμφορούνται το προσωπείο της υπερβολικής αγάπης, που
στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα άλλο, παρά ένας αμυντικός μηχανισμός που
συνδέεται άρρηκτα με βιώματα της παιδικής ηλικίας.
Στον τομέα των σχέσεων το Σύνδρομο της Στοκχόλμης εμφανίζεται σε περιπτώσεις
συνεχούς εκμετάλλευσης παιδιών ή/και γυναικών και γενικά σε σχέσεις που
βασίζονται σε άσκηση εξουσίας και φόβου. Το θύμα της σχέσης αυτής
χαρακτηρίζεται από μια παθητικότητα και αποδέχεται κάθε είδους άσχημη
μεταχείριση -ψυχολογική και σωματική- από τον θύτη.
Το Σύνδρομο επιτρέπει στο θύμα να έχει την ψευδαίσθηση ότι έχει δική του
βούληση και έτσι αποδέχεται την άδικη συμπεριφορά του θύτη και πολλές φορές τη
βρίσκει σωστή. Στην αντίπερα όχθη, ο θύτης είναι ένα χειριστικό άτομο που απαιτεί
–και κατέχει– τον απόλυτο έλεγχο του θύματος.
Το μοναδικό πράγμα που του δίνει ευχαρίστηση είναι η υποτίμησή του κυρίως
μέσω απειλών. Η τακτική του θύματος να «αγαπά» τον θύτη και ας βιώνει όλα του τα ελαττώματα στο μέγιστο βαθμό είναι ουσιαστικά μία στρατηγική επιβίωσης σε μια δυσλειτουργική σχέση. Το οικογενειακό και το φιλικό του περιβάλλον συνήθως βλέπει την πραγματική εικόνα της σχέσης και ασκεί κριτική που στις περισσότερες περιπτώσεις το θύμα δεν αποδέχεται και απομακρύνεται. Η κοινωνική του αυτή απομόνωση το «δένει» ακόμα περισσότερο με τον θύτη και το καθιστά ανίκανο να διαλύσει τη μεταξύ τους σχέση.
Η αίσθηση του ότι δεν μπορεί να ξεφύγει από το πρόσωπο που το εκμεταλλεύεται,
το «θεοποιεί» στα μάτια του και θολώνει την κρίση του. Σε συνδυασμό με μικρές
υποτυπώδεις πράξεις ευγένειας από τον θύτη, η κατάσταση αυτή μπορεί να
κρατήσει χρόνια.
Η θεραπεία του ανθρώπου που παρουσιάζει το Σύνδρομο της Στοκχόλμης είναι η
απομάκρυνσή του από τον θύτη και διακοπή της μεταξύ τους σχέσης.
Επειδή αυτό όμως δεν είναι εύκολο, όπως και στις επιχειρήσεις διάσωσης
απαχθέντων, έτσι και στις προσωπικές σχέσεις, επιβάλλεται μια επαφή με ειδικούς
ψυχολόγους και ψυχιάτρους που θα μπορέσουν να καθοδηγήσουν την κατάσταση
και να επαναφέρουν με ομαλό τρόπο το θύμα από την ουτοπική κατάσταση που ζει
στην πραγματική ζωή.
Είναι βασικό να γνωρίζουμε και να αποδεχτούμε ότι η αγάπη είναι ένα συναίσθημα
που δεν μπορεί να συμβαδίσει με αρνητικά αισθήματα όπως η οργή, η ενοχή και ο
φόβος.
