Έχεις ποτέ πιάσει τον εαυτό σου να στρέφεται στο φαγητό και στα ψώνια για παρηγοριά; Να γεμίζει το καλάθι στο e-shop με πράγματα που δεν χρειάζεσαι πραγματικά ή να παραγγέλνεις την τρίτη πίτσα της εβδομάδας επειδή “απλά το είχες ανάγκη”; Μην ανησυχείς, δεν είσαι μόνος/η. Όλοι λίγο πολύ έχουμε πέσει στην παγίδα του “αγοράζω-για-να-νιώσω-καλύτερα” ιδιαίτερα όταν κάτι πάει στραβά σε οικονομικό/επαγγελματικό ή αισθηματικό τομέα. Αλλά τι κρύβεται πίσω από αυτή την καταναλωτική μανία ως προς το φαγητό και τα ψώνια;
Γιατί Ψωνίζουμε και Τρώμε Όταν Δεν Είμαστε Καλά;
Είτε πρόκειται για ρούχα, είτε ακόμα και για διακοσμητικά που απλά πιάνουν σκόνη, τα ψώνια έχουν γίνει ένας τρόπος να γεμίσουμε τα συναισθηματικά μας κενά. Όταν νιώθουμε πίεση, άγχος ή μοναξιά, το να πατήσουμε “προσθήκη στο καλάθι” μας δίνει ένα μικρό boost ντοπαμίνης – της ορμόνης που συνδέεται με την ευχαρίστηση.
Μέσα από αυτή την συμπεριφορά υπερκαταναλωτισμού το άτομο προσπαθεί να καλύψει το αίσθημα κενού που έχει βιωθεί. Προσπαθεί να αναπληρώσει βαθύτερες ανικανοποίητες ανάγκες του, όπως την αίσθηση της μοναξιάς, του θυμού, της θλίψης που δεν εκφράζει και κυρίως της χαμηλής αυτοεκτίμησης που αισθάνεται. Κάθε νέα αγορά στη φαντασία του ατόμου λειτουργεί ανακουφιστικά απέναντι στις στρεσογόνες καταστάσεις της καθημερινότητας.
Αλλά εδώ είναι το θέμα: αυτή η ευχαρίστηση είναι σαν το junk food. Είναι γρήγορη, έντονη, αλλά δεν κρατάει. Και όσο περισσότερα αγοράζουμε, τόσο περισσότερο γεμίζουμε τα σπίτια μας με πράγματα που τελικά δεν μας γεμίζουν – τουλάχιστον συναισθηματικά. Η συσσώρευση υλικών αγαθών δημιουργεί μια φαινομενική αίσθηση ασφαλείας. Θεωρώντας ότι αν, για παράδειγμα, φοράμε ακριβά και διαφορετικά ρούχα συνεχώς ή αν έχουμε μεγάλη ποσότητα υλικών αγαθών, οι άλλοι θα μας αγαπούν και κυρίως θα μας αποδέχονται.
Όλο αυτό ονομάζεται “ωνιομανία”. Ορίζεται ως η παθολογική καταναλωτική μανία κατά την οποία το άτομο ψυχαναγκαστικά υποκύπτει στην αγορά υλικών αγαθών με στόχο την αίσθηση της ευχαρίστησης που επιφέρει αρχικά η κατανάλωση. Η πρόσκαιρη ικανοποίηση που προκύπτει από την αγορά αυτών των υλικών αγαθών συνοδεύεται από άγχος, επιθυμία για περισσότερες αγορές και καταλήγει σε εμμονή.
Το Φαγητό ως Φίλος και Ψυχολόγος
Ας είμαστε ειλικρινείς: δεν είναι μόνο τα ψώνια. Πολλοί από εμάς τρέχουμε στην κουζίνα για παρηγοριά όταν τα πράγματα πάνε στραβά. Το comfort food, όπως συνηθίζουμε να το ονομάζουμε, αποτελεί το είδος τροφής με υψηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα ή/και λίπος και συνήθως υψηλής επεξεργασίας. Σοκολάτες, πίτσες, burgers, ακόμα και το ταπεινό ψωμί με βούτυρο, αποκτούν υπερφυσικές δυνάμεις να μας κάνουν να νιώσουμε λίγο καλύτερα.
Γιατί; Επειδή το φαγητό είναι άμεσα συνδεδεμένο με την ευχαρίστηση και την ασφάλεια. Είναι σαν μια ζεστή αγκαλιά – αλλά με θερμίδες. Επιλέγουμε τα γεύματα αυτά διότι το συγκεκριμένο είδος τροφής επιβραδύνει την δραστηριότητα του θυρεοειδή αδένα, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την έκκριση της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης, ή αλλιώς για τις ορμόνες της επιβράβευσης και της χαράς στον εγκέφαλό μας.
Λόγος γίνεται για συναισθηματική υπερφαγία. Μία έντονη επιθυμία του ατόμου να επιλέξει ένα συγκεκριμένο είδος φαγητού ή μία συγκεκριμένη κατηγορία τροφίμου (πχ αλμυρό), σε συνειδητό ή ασυνείδητο επίπεδο. Τις περισσότερες φορές η επιλογή του τροφίμου είναι ασυνείδητη, δηλαδή χωρίς να υπάρχει η σκέψη, παρά μόνο αυτή η έντονη επιθυμία που οδηγεί σε αυτή την επιλογή.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, η επιλογή του τροφίμου ή της κατηγορίας του τροφίμου δεν ανταποκρίνεται στην πραγματική πείνα, ή αλλιώς βιολογική πείνα. Καθώς, η συναισθηματική και η βιολογική πείνα παρουσιάζουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Το χρόνιο αυξημένο άγχος ή τα έντονα και επαναλαμβανόμενα αρνητικά συναισθήματα τα οποία ξεφεύγουν από τη σφαίρα του ελέγχου μας, συχνά μας σπρώχνουν να καταφύγουμε στο φαγητό για να νιώσουμε ανακούφιση.
Το πρόβλημα ξεκινάει όταν αυτή η συνήθεια γίνεται τρόπος διαχείρισης όλων των αρνητικών μας συναισθημάτων. Η διαδικασία αυτή, πολύ γρήγορα μετατρέπεται σε τρόπο ζωής, η οποία εύκολα μας κάνει να χάνουμε τον έλεγχο των διατροφικών μας συνηθειών και σε κάποιες σοβαρές περιπτώσεις μας οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα υγείας ή ακόμα και σε διατροφικές διαταραχές.
Διαβάστε άρθρο μας σχετικά με διατροφική διαταραχή του μυαλού εδώ
Η συναισθηματική υπερφαγία είναι ένας προσωρινός τρόπος αντιμετώπισης των δυσκολιών της καθημερινότητας. Ωστόσο, οι συνέπειές της είναι μακροχρόνιες και πολλές φορές καταστροφικές για τον οργανισμό σας αλλά και την ψυχή. Αξίζει μια στιγμή χαράς για μια χρόνια πάθηση;
Τι Πραγματικά Χρειαζόμαστε;
Αν ο έλεγχος των συναισθημάτων, γίνεται αποκλειστικά χρησιμοποιώντας το φαγητό ως δίχτυ ασφαλείας, τότε δύσκολα θα ξεφύγουμε από αυτό τον κύκλο. Οι συνηθισμένες δίαιτες και διατροφές αποτυγχάνουν, καθώς προσφέρουν συμβουλές που αφορούν αποκλειστικά τη διατροφή, χωρίς όμως να λαμβάνουν υπόψιν τους την έλλειψη ενσυνείδητου ελέγχου της πρόσληψης της τροφής.
Η αλήθεια είναι ότι ούτε τα ψώνια ούτε το φαγητό μπορούν να αντικαταστήσουν αυτό που πραγματικά λείπει. Όταν ψάχνουμε “να καλύψουμε το κενό”, αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε είναι σύνδεση. Μια κουβέντα με έναν φίλο, λίγη παραπάνω φροντίδα για τον εαυτό μας, ή ακόμα και το να βγούμε έξω για έναν περίπατο.
Πώς να Ξεφύγεις από τον Κύκλο
- Κάνε μια λίστα με αυτά που πραγματικά χρειάζεσαι. Αν δεν υπάρχει κάτι σε αυτή τη λίστα, τότε ίσως είναι απλά μια παρόρμηση.
- Δώσε χρόνο στον εαυτό σου. Αν δεις κάτι που “πρέπει να αγοράσεις τώρα”, περίμενε 24 ώρες. Αν το θέλεις ακόμα, τότε ίσως αξίζει.
- Βάλε ένα οικονομικό όριο. Αν βγεις για ψώνια στα μαγαζιά, να έχεις συγκεκριμένο χρηματικό ποσό μαζί και να αποφύγεις την χρήση πιστωτικών καρτών.
- Μίλα σε κάποιον. Μερικές φορές, το να εκφραστείς είναι το μόνο που χρειάζεσαι.
Ο δρόμος προς την απελευθέρωση
Το να παραδεχόμαστε ότι ψωνίζουμε ή τρώμε για να νιώσουμε καλύτερα δεν είναι αδυναμία – είναι ανθρώπινο. Η αποτοξίνωση είναι μία δύσκολη και επίπονη διαδικασία η οποία μοιάζει αρκετά με εκείνη που ακολουθείται σε κάθε άλλο εθισμό. Το θέμα είναι να βρούμε τη χρυσή τομή και να μην αφήσουμε αυτή τη συνήθεια να μας ορίζει. Γιατί, κακά τα ψέματα, ούτε η καινούργια τσάντα ούτε το cheesecake θα λύσουν το πρόβλημα – αλλά ένας καλός φίλος ή λίγη αυτογνωσία ίσως το κάνουν.
